De Rotterdamse wethouder Richard Moti wil de sollicitatieplicht van 60-plussers in de bijstand schrappen. Deze groep bijstandsgerechtigden zou kansloos zijn op de arbeidsmarkt; solliciteren zou een zinloze exercitie zijn. Is (categoriale) ontheffing van de arbeidsverplichting mogelijk? Is het wenselijk om deze groep oudere werkzoekenden definitief af te schrijven voor de arbeidsmarkt en dus te ontheffen van de arbeidsverplichting?

Niet lastig vallen met sollicitatieverplichting

Op de televisie zag ik een uitzending waarin een oudere bijstandsgerechtigde in de gemeente Rotterdam vertelde dat hij vijf jaar in de bijstand zat. Hij schreef gemiddeld vijf sollicitatiebrieven per week. Zou hij daaraan niet voldoen dan riskeerde hij een verlaging van de bijstandsuitkering. De man vertelde dat hij plichtsgetrouw zijn sollicitatiebrieven schreef maar wist bij voorbaat dat er een afwijzing zou volgen op zijn sollicitaties, daarvoor had hij geen glazen bol nodig. Vervolgens kwam de Rotterdamse wethouder Moti in beeld. Volgens hem moeten we de groep 60-plussers niet lastig vallen met het schrijven van sollicitatiebrieven als dat geen zoden aan de dijk zet. Al kijkend naar de uitzending schoot het oude nummer van de Limburgse band de Janse Bagge Bend door mijn hoofd:
De perspektieve veur de toekoms die zeen nul komma nul
Al höbse noa veul zjweite enne universitaire bul
Al böste ongerwiezer, bankwirker of psycholoog
De komende joare böste waarsjienlik wirkeloos
Doe mos sollicitere, sollicitere !
Höbste al gesjreve ?
Viefensevetig breeve !
Den sjrief mer opnuuj !

Arbeidsverplichting in de Participatiewet

De Participatiewet heeft tot doel om mensen, met en zonder arbeidsbeperking, weer aan de arbeidsmarkt te laten deelnemen. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de wet. Artikel 9 lid 1 van de Participatiewet regelt de arbeidsverplichting. Deze arbeidsverplichtingen zijn van rechtswege aan de bijstand verbonden. Op grond van dringende redenen kan het college in individuele gevallen besluiten om de arbeidsverplichting tijdelijk niet op te leggen. Dat is geregeld in artikel 9 lid 2 Participatiewet. Individuele ontheffing op grond van artikel 9 lid 2 Participatiewet is alleen mogelijk om redenen die verband houden met de persoon die ontheven wordt. Zo kunnen op grond van artikel 9 lid 3 Participatiewet zorgtaken een dringende reden vormen voor ontheffing. Het is dus niet mogelijk om iemand te ontheffen van de arbeidsverplichting op grond van algemene factoren zoals een slechte arbeidsmarktsituatie.

Individuele ontheffing van de arbeidsverplichting

Zoals hierboven vermeld kan op grond van individuele omstandigheden ontheffing worden verleend van de arbeidsverplichting. Categoriale ontheffing van de arbeidsverplichting is daarentegen niet mogelijk. Dat betekent dat een gemeente niet kan besluiten om de categorie 60-plussers als groep te ontheffen van de arbeidsverplichting. Zou de gemeente Rotterdam dat wel beogen dan wordt in strijd met de Participatiewet gehandeld. In dit kader wil ik niet onvermeld laten dat het in het verleden wel mogelijk was om een bepaalde categorie personen te ontheffen van de arbeidsverplichtingen, namelijk op grond van de Regeling vrijstelling verplichtingen Abw, zie mijn opinie “Sollicitatieplicht tot pensioengerechtigde leeftijd”.

Verkapte vorm van categoriale ontheffing

Naar ik heb begrepen wil de gemeente Rotterdam geen (echte) categoriale ontheffing van 60-plussers. Op basis van een individuele beoordeling wil de gemeente tot ontheffing van de arbeidsverplichting overgaan, althans als de oudere bijstandsgerechtigde dat ook wil. Dat roept bij mij het gevoel op van vrijheid, blijheid. De vraag is of deze handelwijze kan worden betiteld als een verkapte vorm van categoriale ontheffing. Het antwoord op deze vraag wil ik niet bij voorbaat ontkennend beantwoorden. De groep (lees: 60-plussers) waarop actie wordt ondernomen is als zodanig duidelijk aan te wijzen. Dat de personen vallend binnen deze categorie weliswaar individueel benaderd zullen worden betekent naar mijn mening niet dat de gemeente niet op het randje van het wettelijk toelaatbare balanceert. De vraag is hoe het ministerie van SZW uiteindelijk op het voornemen van de gemeente Rotterdam zal reageren.

De Participatiewet heeft juist tot doel zoveel mogelijk mensen te laten uitstromen naar betaald werk.

Taskforce ouderenwerkloosheid

Toegegeven, werkgevers staan niet in de rij om de oudere werkloze een arbeidsplaats te bieden. Het is frustrerend voor de oudere werkzoekende om keer op keer een (standaard) afwijzing te ontvangen op een sollicitatie. En dat ook nog eens in een tijd van hoogconjunctuur. Maar is ontheffing van de arbeidsverplichting voor de 60-plusser dé oplossing? Ik meen van niet. Je plaatst hiermee een grote groep bijstandsgerechtigden (verder) buiten de maatschappij. Zij krijgen de stempel “onbemiddelbaar” te zijn, dat terwijl de Participatiewet juist tot doel heeft zoveel mogelijk mensen – van wie de pensioengerechtigde leeftijd steeds verder omhoog gaat – te laten uitstromen naar betaald werk. Voorgaande laat onverlet dat de gemeente op individueel niveau maatwerk moet bieden. Zo kan een gemeente bijvoorbeeld soepel omgaan met de sollicitatieverplichting.
Overigens wil ik niet onvermeld laten wat in het verleden al is geopperd: het instellen van een Taskforce Ouderenwerkloosheid. Dit als variant op de niet meer bestaande Taskforce Jeugdwerkloosheid. De voorzitter van VNO-NCW De Boer – oud voorzitter van de Taskforce Jeugdwerkloosheid – heeft in het verleden hiervoor reeds gepleit maar ook ex-minister Nijpels onder de noemers Grijs Werkt en Taskforce Ouderen en Arbeid. De Taskforce zou zich kunnen inzetten voor een betere matching tussen vacatures en oudere werknemers en het veranderen van de cultuur rond ouderen en arbeid. Wat vindt u staatssecretaris Van Ark?