De stapeling van wetgeving die in de maak is, maakt het wel wat minder overzichtelijk. Wat wordt wanneer gewijzigd? De verschillende wetsvoorstellen en de bestaande wetgeving, moeten inhoudelijk goed op elkaar aansluiten. Is er wel oog voor voldoende samenhang tussen de verschillende wetswijzigingen? Tijd dus, om alle aankomende wijzigingen voor u op een rijtje te zetten!
Wetsvoorstel Participatiewet in balans
Om maar meteen te beginnen met de grootste geplande aanpassing van de Participatiewet sinds de invoering ervan in 2015: de Participatiewet in Balans. Het wetsvoorstel bevat ruim 20 aanpassingen. Die moeten ervoor zorgen dat niet de regels, maar de mens meer centraal komt te staan. U kunt daarover uitgebreid lezen in onze kennisbank Schulinck Participatiewet. Zo komt er bijvoorbeeld een vrijlating voor giften tot € 1.200 en krijgen gemeenten de mogelijkheid om een bufferbudget toe te kennen aan bijstandsgerechtigden die in deeltijd gaan werken. Ook wordt de afstemming van de geüniformeerde arbeidsverplichtingen geschrapt. Daarvoor komen nieuwe bepalingen in de plaats die staan in het wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid. Daarover leest u hieronder meer. Het wetsvoorstel ‘Participatiewet in balans’ is inmiddels naar de Raad van State gestuurd voor advies. De planning is dat deze wetswijzing op 1 januari 2025 in werking treedt.
Terugvordering van bijstand, maakt vreemd genoeg geen onderdeel uit van het wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid.
Wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid
Dit wetsvoorstel regelt dat er een overkoepelend stelsel komt voor handhaving in de sociale zekerheid. In mijn eerdere opinie: Nieuwe kaders op komst voor handhaving binnen de Participatiewet besprak ik al de goede en minder goede punten van dit wetsvoorstel. Het huidige boetestelsel gaat hiermee flink op de schop. Gemeenten krijgen bijvoorbeeld meer mogelijkheden om af te zien van het opleggen van een sanctie. Vreemd genoeg maakt terugvordering van bijstand, ook een belangrijk onderdeel van handhaving binnen de Participatiewet, geen onderdeel uit van dit wetsvoorstel. Hiervoor is weer een apart wetsvoorstel, namelijk het wetsvoorstel Maatwerk bij terugvordering. Verder worden herzieningsbepalingen door beide genoemde wetsvoorstellen gewijzigd. Dit maakt het niet echt overzichtelijk. De beoogde inwerkingtreding is 1 januari 2025. De Raad voor de Rechtspraak heeft zich inmiddels kritisch uitgelaten over dit voorstel en wil dat het kabinet het voorstel grondig herziet.
Wetsvoorstel Maatwerk bij terugvordering
Gemeenten, het UWV en de SVB krijgen met dit voorstel meer beslissingsruimte bij terugvordering. Zo komen er nieuwe uitzonderingen op de verplichte terugvordering bij overtreding van de inlichtingenplicht. Van terugvordering kan worden afgezien bij verminderde verwijtbaarheid. Ook is dit mogelijk als terugvorderen tot onaanvaardbare resultaten zou leiden. Daarnaast wordt de bevoegdheid tot herziening en intrekking beperkt tot vijf jaar voorafgaand aan het herzienings- of intrekkingsbesluit.
Wetsvoorstel Versterking waarborgfunctie Awb
Via dit wetsvoorstel wordt de Awb op een aantal punten gewijzigd. Het doel van de voorstellen is de dienstverlening door de overheid te verbeteren. Ook moet het maatwerk en de menselijke maat in het bestuursrecht worden versterkt. Daarnaast wordt gekeken naar een aanpassing in de Awb, waardoor de mogelijkheid wordt toegevoegd om af te wijken van de wet als de toepassing ervan leidt tot een onevenredige uitkomst.
Wetsvoorstel Proactieve dienstverlening SZW
Het UWV, de SVB en gemeenten krijgen met dit wetsvoorstel de bevoegdheid burgers actief te wijzen op uitkeringen en voorzieningen waar zij mogelijk recht op hebben. Hieronder valt ook de Participatiewet. Hierdoor mogen deze dienstverleners in contact treden met mensen die mogelijk recht hebben op een uitkering of voorziening. Het doel daarvan is om het gebruik van regelingen te bevorderen en de bestaanszekerheid vergroten. De beoogde datum voor inwerkingtreding is 1 juli 2025.
Wetsvoorstel Categoriale bijzondere bijstand voor alleenverdieners
Een samenloop van regelingen pakt voor een groep alleenverdienershuishoudens met een combinatie van inkomstenbronnen nadelig uit. Hierdoor hebben zij een inkomen onder het bestaansminimum. Met het wetsvoorstel biedt de regering een tijdelijke, uitvoerbare oplossing voor deze problematiek. De gemeenten krijgen de bevoegdheid om in 2025, 2026 en 2027 voor de genoemde doelgroep een vaste tegemoetkoming via de categoriale bijzondere bijstand te verstrekken. Een fundamentele oplossing is via de fiscaliteit pas per 2028 mogelijk.
Wetsvoorstel Wijziging ontzorgen asielstatushouders
Een wat minder “spannende”, maar wel noodzakelijke wijziging, is de volgende. Gemeenten moeten inburgeringsplichtige asielstatushouders met recht op bijstand verplicht financieel ontzorgen. Zo staat het nu in artikel 56a Participatiewet. Dat betekent dat de gemeente betalingen doet vanuit de bijstandsuitkering, voor huur, zorgverzekeringspremie en voorschotten voor gas, water en licht, gedurende 6 maanden. Met het wetsvoorstel krijgen gemeenten een wettelijke beoordelingsruimte om op basis van de persoonlijke situatie hiervan af te wijken. Bijvoorbeeld als de persoon zelf in staat is zijn financiën te regelen en daarbij geen hulp nodig heeft. Die ruimte is er nu eigenlijk ook al. Gemeenten mogen vooruitlopend hierop namelijk al afwijken van het verplichte ontzorgen (zie Verzamelbrief inburgering van 6 april 2023). De wijziging zal met terugwerkende kracht t/m 1 april 2023 in werking treden.
Tot slot
Met deze 7 wetsvoorstellen komen er veel veranderingen af op de uitvoerders van de Participatiewet. Het is goed dat de wetgever via de verschillende wetsvoorstellen de menselijke maat meer gaat doorvoeren binnen de Participatiewet. De wet is nu op een aantal punten te streng. Bovendien moeten gemeenten meer kunnen inspelen op individuele situaties. Maar door de hoeveelheid wetsvoorstellen die nu parallel aan elkaar zijn ontwikkelt, lijkt de samenhang soms uit het oog te zijn verloren. Zo worden er in 3 verschillende wetsvoorstellen wijzigingen aangebracht aan het handhavingskader. Naar mijn mening hadden die beter in één voorstel kunnen worden opgenomen.
Meer weten?
Wilt u als gemeente op de hoogte blijven van alle actuele ontwikkelingen op het gebied van de Participatiewet? Neem dan een abonnement op onze Kennisbank Schulinck Participatiewet.