Dit zei Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, tijdens de Dag van de Rechtspraak op 28 september in een toespraak tijdens de afsluiting van de dag. Bakker maakt zich zorgen over de positie van de ‘rechter van vlees en bloed’. ‘Als we niet uitkijken wordt deze vorm van rechterschap steeds meer gemarginaliseerd. Het oplossen van conflicten wordt meer en meer buiten de rechter om georganiseerd. Kleine strafzaken worden ondergebracht bij het Openbaar Ministerie, er zijn intensieve bezwaarprocedures in geval van besluiten van de overheid, geschillencommissies worden opgetuigd. Allemaal prima en er is niks mis met zelfredzame burgers. Maar in een rechtsstaat móet er praktische en eenvoudige toegang tot de rechter zijn als mensen er niet op andere manieren uitkomen.’
Voorspellen
De reden dat er meer en meer buiten de rechter om wordt gewerkt is dat een gang naar de rechter als te duur, te complex en te tijdrovend wordt gezien, aldus Bakker. Ook is de uitkomst vaak onvoorspelbaar. In dit verband noemde de voorzitter van de Raad voor de rechtspraak modellen die uitspraken analyseren en voorspellen. ‘Deze modellen bestaan al. Misschien moeten we wel helpen bij de verdere ontwikkeling. Als het een drempel om naar de rechter te gaan wegneemt: waarom niet?’
Voorbeelden
Problematische echtscheidingen (anders dan die waarvan de partners het over alles eens zijn) en bewindzaken, waarbij geld een bron van familieconflict is (anders dan die zaken waarbij er geen gekke dingen gebeuren en waarbij een handtekening zo is gezet), noemde Bakker als voorbeelden van zaken die meer tijd en aandacht van de rechter nodig hebben. Nu komen rechters in dergelijke zaken vaak tijd tekort, met alle negatieve maatschappelijke gevolgen van dien.
Inhoudelijke innovatie
Technische en inhoudelijke innovatie is nodig om de rechter van vlees en bloed in ere te herstellen, aldus Bakker. Voor inhoudelijke innovatie is nieuwe wetgeving nodig: ‘We móeten aan de slag kunnen met andere, laagdrempeliger procedures waarin mensen niet eerst de loopgraven in worden gejaagd. Om die reden dringen we bij het kabinet aan op experimenteerbepalingen in de wet.’
Onderscheid
Technische innovatie is voor een belangrijk deel het gevolg van het moderniseringsprogramma Kwaliteit en Innovatie. In dit programma worden rechterlijke procedures gedigitaliseerd. Bakker: ‘Daardoor zijn we straks veel beter in staat dan nu onderscheid te maken tussen zaken die menselijk contact nodig hebben en de zaken waarvoor dat veel minder of zelfs niet geldt. Ik durf in dit verband best te zeggen dat sommige zaken in hoge mate geautomatiseerd afgedaan kunnen worden. Laten we dit voor de grap de robotrechter noemen. Dit schept tijd en ruimte voor rechters om zich met die zaken bezig te kunnen houden die dat nodig hebben.’