‘Schuldhulp alléén bij stoppen met roken’, kopte de Gelderlander afgelopen week. In het bericht stond dat een Gelderse gemeente het stoppen met roken in 2014 verplicht ging stellen voor het recht op schuldhulpverlening. De kop van het artikel was gechargeerd: in werkelijkheid blijkt de soep niet zo heet te worden gegeten als hij werd opgediend. De website omroepgelderland.nl. berichtte later dat de gemeente de schuldhulpverlening niet weigert als iemand niet wil of kan stoppen met roken. Wel vindt de gemeente het erg belangrijk dat een schuldenaar gemotiveerd is. Ze wil geen energie steken in ongemotiveerde schuldenaren. In dat licht speelt het niet stoppen met roken een rol.

Nu al krijgen mensen die aankloppen voor schuldhulpverlening bij de betreffende gemeente een budgetcoach toegewezen. Die kijkt vervolgens naar het hele uitgavenpatroon, zoals het abonnement voor de mobiele telefoon, auto en andere uitgavenposten. Daaronder valt ook roken, volgens de gemeente.

Schuldenaar mag zelf weten wat hij doet met leefgeld

Onder meer via Twitter kwamen er veel reacties. Aan de ene kant staan de tegenstanders: de schuldenaar heeft een bepaald leefgeld en wat hij met dat bedrag doet, moet hij zelf weten. Waar zou anders de grens liggen? Gaat de gemeente ook ingrijpen bij te veel eten en drinken? Moeten de kat en hond ook de deur uit? Hoe ingrijpend ook, zo’n maatregel zou nog enigszins te motiveren zijn. Want hoewel de eigenaar nog redelijkerwijs kan besluiten zijn karige leefgeld niet alleen aan eten en drinken voor zijn gezin te besteden maar ook deels aan eten voor de hond en kat, brengen huisdieren soms ook nieuwe schulden met zich mee, zoals bijvoorbeeld de rekening van de dierenarts. De meeste gemeenten houden echter wijselijk hun handen af van de huisdieren.

Als roken weigeringsgrond is, moet gemeente dat in beleid vastleggen

Aan de andere kant waren er de reacties van voorstanders. ‘Verslaving kan geen reden zijn voor anderen om een deel van de schuld kwijt te schelden,’ reageerde iemand. Dat is natuurlijk zo, maar dat gebeurt ook niet. De hoogte van het leefgeld wijzigt niet bij wel of niet roken. Dus als iemand ermee uitkomt, benadeelt hij de schuldeisers niet. ‘Schuldhulpverlening is een gunst,’ vond een ander. Ook dit klopt niet helemaal. Schuldhulpverlening is een wettelijke taak van de gemeente. Als roken een weigeringsgrond is, moet de gemeente dit specifiek in het eigen beleid hebben vastgesteld.

Keuze om te stoppen met roken bij schuldenaar leggen

De overheid mag niet verder ingrijpen dan nodig. De keuze om wel of niet te stoppen met roken, leggen de meeste gemeenten dan ook bij de schuldenaar zelf. Ik ben het daarmee eens. Het leefgeld is ter eigen besteding. De schuldenaar zal veel moeten laten om zoveel mogelijk geld voor zijn schuldeisers te reserveren. Alles wat er meer binnenkomt dan het leefgeld, is bedoeld voor betaling van de vaste lasten en gaat voor de rest al naar die schuldeisers. Dan is het verder aan iemand zelf om te bepalen wat hij eet, drinkt of rookt. Wel kan de gemeente inzichtelijk maken wat het zou schelen in het leefgeld als iemand zou stoppen met roken. Dan zou hetzelfde gelden voor te veel eten, te veel drinken etc.

Zou wetgever wel zo’n grote groep mensen willen uitsluiten van schuldhulpverlening?

Laten we eens kijken naar de wet. In de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) zijn twee weigeringsgronden vastgelegd: fraude en recidive. De wetgever heeft in de toelichting bij de Wgs aangegeven dat de gemeente méér weigeringsgronden voor het recht op schuldhulpverlening mag vaststellen. Grenzen zijn daarbij niet aangegeven. De vraag is in hoeverre een gemeente mag ingrijpen in persoonlijke keuzes als die niet in de weg staan van het nakomen van de verplichtingen. Het idee achter de wet is een zo breed mogelijke toegang. Ik betwijfel of de wetgever het uitsluiten van zo’n grote doelgroep heeft beoogd. Het zou interessant zijn te horen wat de rechter hiervan vindt.

Roken meestal niet reden dat iemand schulden heeft

Anderzijds is er sinds de invoering van de Wgs de nadruk op de integrale schuldhulpverlening: niet alleen de schulden aanpakken, maar ook aandacht besteden aan het onderliggende probleem. Hierbij is echter gedacht aan de verslaafde die al zijn geld gebruikt voor zijn verslaving en zijn rekeningen onbetaald laat. Of iemand met psychische problemen die niet in staat is rekeningen te betalen, of misschien zelfs koopverslaafd is. In die voorbeelden is de verslaving de rechtstreekse oorzaak van de schulden. Door de verslaving aan te pakken wordt een heel belangrijke en noodzakelijke stap gezet in het oplossen van de schuldenproblematiek. Bij de verslaving roken kan dit eigenlijk alleen spelen in de situatie dat iemand heel erg veel rookt. In de meeste gevallen vreet het roken weliswaar een groot deel uit het budget, maar is het op zich niet de reden dat iemand in de schulden zit. Het wordt pas een probleem als iemand er zoveel aan besteedt dat hij niet uitkomt met zijn leefgeld.

Mensen moeten zelf beslissen waar ze op bezuinigen, overheid kan helpen bij keuze

In het algemeen geldt het volgende. Wie niet kan rondkomen met zijn (leef)geld, moet bezuinigen. Waarop? Dat moet iemand uiteindelijk zelf kunnen beslissen. Daar hebben we geen overheid met een opgeheven vingertje voor nodig. Maar die overheid kan wel helpen bij het maken van verstandige keuzes.