De overgang van 18- naar 18+ zorgt al jaren voor knelpunten. Gemeenten, zorgaanbieders en jeugdigen ervaren dat de aansluiting tussen de Jeugdwet enerzijds en andere wetgeving zoals de Wmo 2015 en de Zorgverzekeringswet (Zvw) anderzijds, verre van soepel is. Ondanks goede intenties en landelijke aandacht blijven jongeren tussen wal en schip vallen. Hoe komt dit en hoe lossen we dit gezamenlijk op?
Onderzoek afgelopen jaren
In januari 2023 is in opdracht van Stichting Het vergeten Kind onderzoek gedaan naar de situatie van jeugdigen die 18 jaar worden en jeugdhulp met verblijf ontvangen. De conclusie was dat het vaak niet goed ging in de voorbereidingsfase, wat leidde tot veel stress bij jeugdigen die 18 jaar werden. ‘Jongeren verdienen een betere voorbereiding op een zelfstandig leven, zodat ook zij uiteindelijk hun plek vinden in de maatschappij.’
Medio 2024 is in opdracht van het ministerie van VWS onderzocht hoe gemeenten invulling geven aan de overgang van deze groep jeugdigen. Naar aanleiding van dit onderzoek kwamen 4 knelpunten naar voren:
- Er wordt niet op tijd of onvoldoende aandacht besteed aan de overgang.
- Wat nodig is, is niet beschikbaar.
- De jongere is nog niet toe aan de overgang.
- Op 18 jarige leeftijd verandert er wettelijk gezien veel voor alle jongeren.
Vanuit het maatschappelijk belang en de zorgplicht van de gemeente, is loslaten zonder goed vervolg, geen optie.
Zorgplicht gemeenten
Wij krijgen vanuit gemeenten ook veel vragen over deze overgangsfase. Vaak is er geen sprake van onwil vanuit een gemeente om de jeugdige te helpen. Jeugdconsulenten willen een jeugdige helpen, maar lopen zelf tegen allerlei muren aan. Soms komt een jeugdige pas ‘laat’ in beeld, waardoor het lastig is om tijdig bijvoorbeeld een andere verblijfsplek te realiseren.
In onze helpdesk ontvangen wij vaak vragen over casussen waarbij een jeugdige al 18 is en de jeugdhulp doorloopt. Dan wordt verblijf op grond van de verlengde Jeugdwet ingezet, terwijl dit juridisch gezien helemaal niet kan. Het is begrijpelijk, omdat jeugdconsulenten de jeugdigen graag willen helpen. Maar het verblijf stopt in beginsel als de jeugdige 18 jaar is. Er zijn een aantal uitzonderingen, maar hulpverlening zoals begeleiding en regulier verblijf vallen daar niet onder. Dit gaat vanaf het 18e jaar over naar het Wmo-kader. Maar de jong volwassene dan maar op straat zetten is ook geen optie.
De gemeente moet hier iets mee. Want vanuit het maatschappelijk belang en de zorgplicht die een gemeente heeft, is loslaten zonder goed vervolg geen optie.
Let op: tekst loopt door onder afbeelding.
Praktisch voorbeeld
Stel dat er toch tijdig een perspectiefplan is opgesteld voor de jeugdige. Er is gekeken waar de jeugdige vanaf zijn 18e goed tot zijn/haar recht komt. Dan komt het moment van 18 jaar nabij en dan blijkt er vaak geen plek te zijn op de beoogde locatie. Wat dan? De jeugdhulplocatie mag vanwege allerlei redenen geen Wmo-hulp bieden. Met als gevolg dat de jeugdige die locatie moet verlaten, zonder dat er een passende nieuwe plek beschikbaar is. Deze jeugdigen vallen tussen wal en schip. Want zij zijn vaak nog niet toe aan een zelfstandig leven.
Dit illustreert de hierboven genoemde 3 knelpunten. Er is wel tijdig bekeken wat een passende plek zou zijn. Maar de plek (wat nodig is) is niet beschikbaar, de jeugdige is nog niet toe aan zelfstandig wonen, én het wettelijk kader verandert waardoor de Jeugdwet niet meer ingezet kan worden.
Mogelijke oplossingen
Mijn advies aan gemeenten is tweeledig, waardoor naar mijn idee de grootste angel uit het probleem wordt gehaald:
- evalueer de contractuele afspraken met de aanbieders, en
- kom tijdig tot concrete en uitvoerbare oplossingen.
Ik zie dat het in de praktijk vaak misgaat door het niet kunnen laten verblijven van een jeugdige die 18 jaar wordt in de instelling waar alleen jeugdhulp wordt geboden. Bespreek met de aanbieder dat ook verblijf en begeleiding op grond van de Wmo kan worden ingezet en maak daar bijvoorbeeld een apart arrangement van. Dan kan de jeugdige wel op de betreffende locatie blijven, maar worden de kosten daarvan via het juiste ‘potje’ betaald.
In deze situatie is ook een andere optie mogelijk. Het kan ook zo zijn dat er wel een passende plek is gevonden, maar niet conform de wensen van de jeugdige. Dan is er wel passend aanbod, maar wordt deze niet aanvaard. Omdat het vrijwillige hulpverlening is, moet de keuze aan de jong volwassene zelf worden gelaten. Wanneer de aangeboden plek niet wordt aanvaard kan pas worden losgelaten.
Conclusie
De overgang van 18- naar 18+ is voor veel jongeren een spannend moment. Door de knip tussen jeugd- en volwassenondersteuning lopen jongmeerderjarigen nu vaak vast in regels en grenzen tussen wetten. Gemeenten, aanbieders en verzekeraars moeten samen zorgen voor een soepelere overgang. Gelukkig bestaan er al mooie initiatieven in het land. De kern blijft: begin op tijd, stem domeinen op elkaar af en kijk naar de ontwikkelingsfase van de jeugdige. Zo voorkomen we dat jeugdigen tussen wal en schip vallen en krijgen zij de zachte landing die ze verdienen.
