De uitgaven van gemeenten voor het sociaal domein stijgen door. Behalve de kosten voor jeugdzorg stijgen ook de Wmo-kosten van gemeenten flink. De groei van de kosten die samenhangen met de Participatiewet lijkt te stabiliseren.
Dat blijkt uit het onderzoek dat BDO jaarlijks uitvoert in opdracht van de VNG, Divosa en het Netwerk Directeuren Sociaal Domein (NDSD). Hiervoor analyseerden de onderzoekers de jaaropgaven van gemeenten over 2020.
Einde aan stijgende uitgaven niet in zicht
De uitgaven voor het sociaal domein stegen vanaf de decentralisaties (2015) tot de onderzochte periode (2020) met meer dan 5 miljard euro. Dat is een stijging van zo’n 30%. Voor vrijwel alle gemeenten in Nederland geldt: een einde aan die groei of zelfs een afname is niet in zicht, zeker in het licht van de huidige economische, maatschappelijke en demografische ontwikkelingen. Daarnaast vergrootten verschillende inhoudelijke en systeemvraagstukken, zoals het abonnementstarief voor de Wmo en de manier van verwijzen in de jeugdzorg, in 2020 de druk op financiële grip en sturing voor gemeenten.
Opvallende stijging Wmo-uitgaven
In 2020 valt de stijging van de Wmo-uitgaven op: de kosten stegen met maar liefst 8,7%. Door de invoering van het abonnementstarief is het ook voor huishoudens met hogere inkomens mogelijk om huishoudelijke hulp aan te vragen. Het rijk maakt geen aanstalten om op korte termijn iets aan de Wmo-problematiek te doen.
Opbrengsten iets gunstiger
De opbrengsten waren voor gemeenten in 2020 iets gunstiger. Dat kwam door incidentele financiële ontwikkelingen, zoals coronasteun, extra middelen jeugdzorg, een BUIG-overschot en de verkoop van Eneco-aandelen door een aantal gemeenten. Geen daarvan biedt echter een structurele oplossing voor de stijgende druk op de kosten van het sociaal domein.
Ambities onder druk
Ook het rijk past niet structureel bij. Als de stijgende kosten gedekt moeten worden uit het accres (het bedrag waarmee het gemeentefonds jaarlijks wordt aangepast) leidt dat onmiskenbaar tot bezuinigingen. Daarmee komen ook gemeentelijke ambities voor bijvoorbeeld verduurzaming, veiligheid en wonen onder druk te staan.
VNG-reactie
Het onderzoek fundeert de zorgen van gemeenten: de gemeentefinanciën staan onder druk met name na 2025 en die druk wordt alleen maar groter als gevolg van het sociaal domein. Dat is een urgent probleem dat vraagt om actie van het rijk om tot betere financiële afspraken te komen. De VNG gebruikt de inzichten uit dit onderzoek om het gesprek met het rijk over de gemeentefinanciën te ondersteunen.