Wat is het Individueel keuzebudget en waarom klinkt het zo goed?
Het IKB is een budget dat bovenop het reguliere salaris komt. Het bestaat uit looncomponenten die voorheen vaste uitbetalingsmomenten hadden, zoals de vakantietoeslag (meestal 8%) en de eindejaarsuitkering. In plaats van een vast uitbetaalmoment, biedt het IKB de werknemer de vrijheid om zelf te bepalen wat je met dit budget doet en wanneer:
- Directe uitbetaling als extra loon
- Aankoop van extra verlofuren voor een betere werk-privébalans
- Gebruik voor fiscaal aantrekkelijke doelen, zoals een fiets of opleiding
Deze flexibiliteit sluit aan bij de trend van individualisering op de arbeidsmarkt. Werknemers kunnen hun arbeidsvoorwaarden afstemmen op hun persoonlijke situatie. Maar juist die vrijheid blijkt voor sommige groepen een schijnvrijheid.
De kloof tussen arbeidsrecht en sociale zekerheid
Het probleem ontstaat door een mismatch tussen het flexibele karakter van het IKB en de rigide regels van de Participatiewet. Deze wet is bedoeld als vangnet voor mensen met een laag inkomen, maar rekent met het recht op inkomen in plaats van het daadwerkelijk ontvangen bedrag. Dat betekent dat het IKB, hoewel nog niet uitbetaald, toch als inkomen wordt gezien.
In de huidige praktijk wordt het IKB op verschillende manieren verrekend. Het maandelijks opgebouwde IKB wordt toegerekend aan de maand van opbouw. Er zijn gemeenten die bijstandsgerechtigden verplichten het IKB maandelijks uit te laten betalen en dit ook maandelijks verrekenen. Of het maandelijks verrekenen, ook als het niet wordt uitbetaald, omdat er redelijkerwijs over kan worden beschikt. Andere gemeenten verrekenen alleen het deel van het IKB dat wordt uitbetaald.
Een voorbeeld:
een deeltijdwerker verdient € 500 netto per maand en heeft recht op een bijstandsnorm van € 1.300. De gemeente rekent de IKB-opbouw (stel 17,05% = € 85,25) als inkomen en kort dit direct op de uitkering. Gevolg: de persoon ontvangt maandelijks € 85 minder dan de bijstandsnorm, terwijl het IKB pas maanden later beschikbaar komt. Dit leidt tot een acuut geldtekort.
Let op: tekst loopt door onder afbeelding.
Schulinck Participatiewet
Heeft u behoefte aan ondersteuning bij het uitvoeren van de Participatiewet? Schulinck Participatiewet is een handige online kennisbank, speciaal voor gemeenten.
De paradox van het Individueel keuzebudget: vrijheid die beperkt
Voor mensen in de bijstand betekent het IKB geen keuze, maar een dilemma. Wie het budget opspaart, wordt direct gekort. Wie het laat uitbetalen, krijgt later een verrekening. Wie het inzet voor verlof of scholing, moet hopen dat dit niet als inkomen wordt gezien. De regeling die werken aantrekkelijker moet maken, zorgt juist voor onzekerheid en ontmoediging.
Het IKB: een moderne arbeidsvoorwaarde die vastloopt op ouderwetse wetgeving.
Een oplossing in zicht: de ‘Participatiewet in balans’
Gelukkig is er een oplossing in de maak. De Participatiewet in balans erkent de problematiek en stelt een eenvoudige maar effectieve wijziging voor: verreken het IKB pas op het moment van daadwerkelijke uitbetaling. Dit voorkomt inkomensschommelingen en biedt financiële rust. Dit is geregeld in het nieuwe artikel 32 lid 5 Participatiewet en zal verder worden uitgewerkt in de Regeling Participatiewet, IOAW en IOAZ (conceptregeling en nota van toelichting). ¹
Slim onderscheid binnen het IKB:
- Vakantietoeslag (eerste 8%): Dit deel wordt behandeld alsof het de gewone vakantietoeslag is. De opbouw ervan wordt maandelijks verrekend met de vakantietoeslag die de gemeente reserveert over de bijstandsuitkering. Zo blijft het inkomen stabiel.
- Overige IKB-opbouw: Al het andere opgebouwde budget (boven de 8%) wordt niet langer gekort op de uitkering. De verrekening vindt pas plaats in de maand waarin de werknemer ervoor kiest het IKB (of een deel ervan) te laten uitbetalen. Als het IKB wordt ingezet voor bijvoorbeeld verlof of scholing, dan telt het niet als inkomen en wordt het niet gekort.
Deze aanpak biedt duidelijkheid, rechtsgelijkheid en voorkomt dat mensen onbedoeld in financiële problemen komen.
Conclusie: van papieren belofte naar echte keuze
Het IKB is een mooi instrument, maar alleen als het ook daadwerkelijk keuzevrijheid biedt. Voor mensen in de bijstand is dat nu niet het geval. De huidige regels zorgen voor onzekerheid, inkomensverlies en ontmoediging. De Participatiewet in balans herstelt dit door te kijken naar wat daadwerkelijk wordt uitbetaald en door een slimme splitsing van het IKB toe te passen. Zo wordt het IKB weer wat het hoort te zijn: een waardevolle arbeidsvoorwaarde met keuzevrijheid.
¹ De verwachte inwerkingtreding is 1-1-2027. Gemeenten mogen 2026 als transitiejaar gebruiken.