De zogenoemde participatieverklaring vormt een onderdeel van het inburgeringsexamen, waarbij de migrant onder meer op de hoogte wordt gebracht van de Nederlandse kernwaarden en spelregels. Bij de nieuwkomers gaat het om asielzoekers, maar ook om migranten die naar ons land komen voor gezinsvorming of gezinshereniging.
Inburgeringsplichtigen die verwijtbaar weigeren de verklaring te ondertekenen, kunnen een boete van maximaal 340 euro krijgen. De boete kan worden herhaald. Degenen die daardoor niet voldoen aan het gehele inburgeringsexamen krijgen geen permanente verblijfsvergunning en ook niet het Nederlanderschap.